ဆောင်းရာသီနှင့် 「いろは歌」 ကိုပေါ့ပါးစွာ သိမယ်

ဂျပန်မှာ နွေရာသီတောက်နေမှုနည်းလာပြီး ညဆိုရင် အဝတ်ပါးပါးလေးစွပ်ချင်သလို လေအေးလေးကိုခံစားပြီးလာတယ်။ အပင်ရွက်တွေ အရောင်ပြောင်းလာပြီး လေကောင်းကင်တိတ်တဆိတ်၊ ပင်ပန်းရင်သက်သာသလို စိတ်အေးအေးလေး ရတယ်။

ဒီလို “ပြောင်းလဲနေမှု（移（うつ）ろい）” ကို ခံစားရတဲ့ရာသီမှာ ပန်းတွေနွေဦးပွင့်ပြီး နောက်ဆုံးကျရောပျံ့လွင့်သွားသလို အရာအားလုံးကပြောင်းလဲနေတယ်။ ဒီသွားလာရာသီရဲ့ပုံရိပ်အတွင်းကနေ ဂျပန်ဟောင်းဗျာ 「いろは歌（いろはうた）」 ကို မိတ်ဆက်ပေးချင်တယ်။

「いろは」 က သတ်မှတ်အက္ခရာအစဉ်တစ်ခု ဖြစ်သလိုပဲ ဂျပန်လူမျိုးရဲ့ စိတ်နှလုံးနဲ့ ဘဝကိုမြင်သည့်နည်းလမ်းကိုလည်း ရိုးရိုးရှင်းရှင်း လှလှပပ စာသားတွေအဖြစ် တင်ပြထားတယ်။

---

「いろは」 ဆိုတာဘာလဲ?

ဂျပန်ဘာသာထဲမှာ 「いろは」 က အရမ်းဟောင်းတမ်းသောစကားလုံးတစ်လုံး။ ယနေ့တွင် အသုံးများသော “あ・い・う・え・お（a‑i‑u‑e‑o）” အစဉ် မတည်ឡပ်ခင် လူတွေက 「いろはにほへと……」（iroha nihoheto …） ဆိုတဲ့အစဉ်ကို သုံးခဲ့ကြတယ်။ ဒါကို 「いろは順（いろはじゅん）」 (အစဉ် Iroha) လို့ခေါ်တယ်။

---

「いろは」 ရဲ့ အဓိပ္ပာယ်နှစ်ခု

1. အက္ခရာအစဉ်
   → 「い・ろ・は・に・ほ・へ・と…」 အတိုင်း စာရင်းများကို စီရန် အသုံးပြုတယ်။
   ဟောင်းတဲ့ အဘိဓာန်နှင့် အဆင့်ဆင့်စာရင်းတွေမှာလည်း တွေ့နိုင်တယ်။

2. အခြေခံကျောင်းသား (အခြေခံ)
   → 「いろはを学ぶ」 (အခြေခံကို လေ့လာသည်)၊ 「仕事のいろはを教える」 (အလုပ်ရဲ့ အခြေခံကို သင်ပေးသည်) စသဖြင့် အသုံးပြုတယ်။
   အင်္ဂလိပ်ရဲ့ “ABC” နဲ့တူတူလေး။

---

Iroha အစဉ်ရဲ့ သမိုင်းတို

「いろは順」 ကို ဟိအန်ခေတ်ကာလ အလားအလာနဲ့ အရ ပြုစုပြီးဖြစ်ပေါ်လာတယ်လို့ ပြောကြတယ်။ အက္ခရာများကို တစ်လုံးချင်းတစ်ကြိမ် သုံးထားတည့်တည့် 「いろは歌（いろはうた）」 ကဗျာကနေ မွေးဖွားလာပြီး တဖြည်းဖြည်း အရာများ စီစဉ်ရာ အစဉ်အတိုင်း ဖြစ်လာတယ်။

အဲဒိုခေတ်အထိ အာဏာပိုင်စာရွက်စာတမ်းများ — အဘိဓာန်၊ စာရွက်စာတမ်းများ၊ ဥပဒေများ၊ ကျောင်းအမည်စာရင်းများ — မှာတောင် Iroha အစဉ်ကို တွေ့ရတယ်။

---

ဘယ်အချိန်က ပြောင်းလဲခဲ့လဲ?

မိဇီခေတ်အကုန်ပိုင်းကတည်းက 「五十音順（ごじゅうおんじゅん）」 (เสียง 50 အစဉ်) က ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ပြန့်ကားလာတယ်။ အသံပေါင်းစဉ် “あ・い・う・え・お（a‑i‑u‑e‑o）” အတိုင်း စီလို့ လေ့လာရလွယ်၊ ရှာဖွေရလွယ်တယ်။

တစ်သက်တစ်လျှောက် စစ်ပြီးနောက် ကာလမှာ ကျောင်း၊ အဘိဓာန်နဲ့ အဖွဲ့အစည်းများက အများစု 50 အသံအစဉ်ကို ပြောင်းသုံးလာသော်လည်း Iroha အစဉ်က အပြီးအပိုင် မပျောက်ကွယ်သွားဘူး။

---

ယနေ့တိုင် Iroha အစဉ် တွေ့နိုင်သည့် နေရာများ

— ဤနေရာတွေမှာ တွေ့နိုင်တယ် —

• ဥပဒေ နောက်ကွယ်ပါ ကန့်သတ်ချက် နံပါတ်
  ဥပမာ 「第1条」「第2条」「第3条」 ပြီးနောက် 「第3条のい」「第3条のろ」 စသည်ဖြင့် တွေ့ရနိုင်တယ်။
  ရှိပြီးသား ပြဌာန်းချက်ကြားထဲကို အသစ် တစ်ချက်ထည့်ချင်တဲ့အခါ သုံးတဲ့နည်းလမ်းဖြစ်တယ်။

• ကျောင်းအတွင်း ရွာ/အုပ်စုအမည်
  ဥပမာ 「い組」「ろ組」「は組」
  အရင်ခေတ် ပထမတန်းတွင် အတန်းခွဲကာ သုံးခဲ့ကြတယ်။

• ဂီတ
  “Do Re Mi” နဲ့တပြေးညီ ဂျပန်အသံအမည်တွေက 「ハ・ニ・ホ・ヘ・ト・イ・ロ」 ။
  「ハ長調」 ဆိုတဲ့ စာလုံးလည်း ဒီစနစ်ကနေ ထွက်လာတယ်။
  “イロハ” လို့ ခေါ်ပုံနည်းလမ်းကလည်း ယနေ့တိုင် ရှိနေတယ်။¹

• ဟောင်းခေတ် ဇယား/စာရင်း
  စူမို အဆင့်ကွဲကာ၊ စစ်မဟာဗျူဟာ အဆင့်တွေနဲ့ ဟောင်းတဲ့ အဘိဓာန်တွေ။

---

「いろは歌」

いろはにほへと　ちりぬるを
(ပန်းတွေ များစွာ အရောင်လှပပွင့်သော်လည်း နောက်ဆုံး ကျရောပျံ့လိမ့်မည်။)

わかよたれそ　つねならむ
(ဒီလောကမှာ တစ်ယောက်မှ အမြဲတမ်း မတည်မြဲနိုင်။)

うゐのおくやま　けふこえて
(ဒီနေ့လည်း ဘဝရဲ့ “တောင်ကြီး” တစ်လုံးကို ကျော်လွန်သွားမယ်။)

あさきゆめみじ　ゑひもせず
(သဲသဲမဲမဲ အိပ်မက်များကို မလိုက်စား — မိန်းမောမှုတွင် မဆုံးမိ။)

---

ဗုဒ္ဓဘာသာနဲ့ ဆက်စပ်မှု

ဗုဒ္ဓဘာသာဟာ အိန္ဒိယမှာ စတင်ပြီး အာရှတဝိုက် နေရာများထဲ သွားလာဖြန့်ချိလိုက်တယ်။

စုတည်တံ့သော လမ်းကြောင်းနှစ်ခုရှိတယ် — တောင်ဘက် (သီရိလင်္ကာ၊ ထိုင်း စသည်) သို့ ဆင်းလာသည့် လမ်းကြောင်း နည်းလမ်းတစ်ခုက မြောက်ဘက် (တရုတ်၊ ကိုရီးယား တောင်ကွား) ဖြတ်ပြီး ဂျပန်သို့ ဝင်ရောက်သည့် လမ်းကြောင်း။

ဂျပန်မှာ လက်ခံရရှိခဲ့တာက 「大乗仏教（だいじょうぶっきょう）」 (မဟာယာန ဘုရားသာတရား) ဖြစ်ပြီး “လူတိုင်း ကယ်တင်ကြပါစို့” ဆိုတဲ့ သဘောတရားကို အလေးထားတယ်။

ဂျပန်တွင် ဗုဒ္ဓတရားအမြင်တွေက သဘာဝနဲ့ ကဗျာယဉ်ကျေးမှုတို့နဲ့ ဆုံဆေးပြီး 「いろは歌」 ကဲ့သို့ တိတ်ဆိတ်လှပသော စကားလုံးတွေဖြင့် ထင်ဟပ်လာတယ်။

---

အဓိပ္ပာယ်နှင့် ဂျပန်ယဉ်ကျေးမှု

「いろは歌」 က ဂျပန်ဘာသာအတွင်း အထူးသဖြင့် ဝေးလေ့အ​နက်ပါသော ကဗျာတစ်ပုဒ်။ တိုတိုထွာထွာ စာကြောင်းတွေထဲမှာ ဘဝကို မြင်သည့်အမြင်များနဲ့ ဂျပန်ယဉ်ကျေးမှု ထိန်းသိမ်းမိထောက်မိနေတဲ့ နှလုံးသားကို 담아서ထားတယ်။

---

“အမြဲမတည်” ဆိုတဲ့ အတွေး（無常）

「いろは歌」 ရဲ့ အဓိပ္ပာယ်သည် 「無常（むじょう）」 — အရာအားလုံး ပြောင်းလဲသွားတတ်သည်၊ အစဉ်အမြဲ တူနေမည် မဟုတ်။

ပန်းဟာ ပွင့်တယ်၊ ဒါပေမယ့် မကြာခင် ကျရောပျံ့သွားမယ်။
（花は咲（さ）いても、いつか散（ち）る。）
လူဟာ အသက်ရှည်လာပြီး နောက်ဆုံးမှာ သေသွားမယ်။
（人も生きて、やがて年をとり、亡（な）くなる。）
ဒီလောကရဲ့ အရာအားလုံးဟာ အမြဲတမ်း ပေါ့ပေါ့ချိန်ချိန် ပြောင်းနေတယ်။
（この世（よ）のすべては、いつも少しずつ変わっています。）

ဒီအမြင်ဟာ ဗုဒ္ဓသာတရားက ပိုင်းထွက်လာတယ်။ ဂျပန်မှာ လက်ခံရရှိခဲ့တဲ့ မဟာယာနမှာ “ပြောင်းလဲမှုကို လက်ခံပါ — လက်ရှိကာလကို တန်ဖိုးထားပါ” လို့ သွန်သင်တယ်။ အဲ့ဒီ တုပ်တစ်သိမ့်စိတ်ဟာ 「いろは歌」 ထဲမှာ အသက်ရှင်နေတယ်။

---

သဟဇာတနဲ့ လက်ခံမှု（調和）

「いろは歌」 က “ပြောင်းလဲမှုကို မကြောက်နဲ့（変化）” လို့လည်း ပြောပါတယ်။ ပန်းကျရောပျံ့သွားပေမယ့် ပန်းအသစ်တွေ ပြန်ပွင့်လာမယ်။ အဆုံးရှိသဖြင့် လက်ရှိ အခိုက်အတန့်ကို ပိုမိုတန်ဖိုးထားနိုင်တယ်။

「今を生きる」
(ယခုအခိုက်အတန့်ကို အသက်ရှင်ပါ။)
ဂျပန်ယဉ်ကျေးမှုထဲမှာ အလွန်အရေးပါသော အတွေး။
「茶道（さどう）」 (လက်ဖက်ရည်ပွဲ) နဲ့ 「俳句（はいく）」 (ဟိုက်ခူ) ထဲမှာလည်း ခံစားနိုင်တယ်။

ဒီ 「調和（ちょうわ）」 ဆိုတဲ့ စိတ်ဓာတ်ဟာ လူနဲ့ သဘာဝတို့နဲ့ မငြိုးမနှစ် လိုက်လျောညီထွေရှာဖွေတဲ့ တန်ဖိုးထားသည့်ဘဝနည်းလမ်းနဲ့ ဆက်စပ်တယ်။

---

ဂုဏ်သိက္ခာ မလိုသော နည်းလမ်း（謙虚）

「いろは歌」 က “ကိုယ့်ကိုယ်ကို မကြီးမားစေပါနဲ့” လို့လည်း သင်ကြားတယ်။ လူဟာ ပြောင်းလဲတတ်ပြီး အာဏာနဲ့ ဂုဏ်မြတ်မှုတို့ မတည်မြဲ။ အဲဒီကြောင့် ဒီအချိန် ဒီနေရာက အလုပ်ကို စိတ်ရှည်စွာ ပြုလုပ်ပြီး အသိကျေးဇူးခံ စိတ်နဲ့ အသက်ရှင်ကြပါစို့ လို့ ဆိုတယ်။

「浅（あさ）き夢みじ、ゑひもせず」
(အလျင်အမြတ် အိပ်မက်လေးတွေကို မလိုက်စားနှင့် — မိန်းမောမှုတွင် မပျော်ရွှင်နှင့်။)

ဒီအမြင်ဟာ နောက်ပိုင်း ဂျပန်စာပေ၊ ကဗျာတွေအထိ သက်ရောက်သလို နေ့စဉ် လက်တွေ့ ထိုင်တွေ့ မေး候် နှုတ်ဆက်နည်း အထိ ထိုးထွင်းသက်ရောက်ထားတယ်။

---

အာရှထဲက 「いろは」

「いろは歌」 ပို့ချသည့် ဗုဒ္ဓတရားအယူအဆတွေဟာ ထိုင်း၊ တရုတ်၊ ကိုရီးယား၊ ဝီယက်နမ်၊ သီရိလင်္ကာ၊ မြန်မာ စတဲ့ အာရှနိုင်ငံတွေမှာလည်း တန်ဖိုးထားကြတယ်။ “အရာအားလုံး ပြောင်းလဲတတ်တယ်” “နှလုံးသားအေးချမ်းပါ” ဆိုတဲ့ သင်ခန်းစာတွေက တူညီနေတယ်။

ဒါကြောင့် အာရှက ဘာသာလေ့လာသူများအတွက် 「いろは歌」 ကို ဖတ်ရတာ အခုန့်အခါ ရင်းနှီးစွာ ကိုယ်ရေကိုယ်သွား ခံစားနိုင်တတ်တယ်။ ဘာသာစကားက မတူဘူး — အရင်းရစ် စိတ်တရားက တူညီနေတယ်။

---

အချက်အလက်တိုများ

• 「いろは歌」 မှာ kana ၄၇ လုံးအားလုံးကို တစ်ကြိမ်စီ သုံးထားတဲ့ “ကနာ pangram” တစ်ခုဆိုနိုင်တယ်။
• လက်ရေးလေ့ကျင့်ရေး၊ ကလီဂရဖီ၊ အသံဖော်ဖတ် လေ့ကျင့်ရေး အတွက်လည်း အသုံးများခဲ့တယ်။
• ဗုဒ္ဓတရားအမြင်တွေနဲ့ ဂျပန်ရဲ့ သဘာဝသဘောထားတွေ ဆုံဆေးထင်ဟပ်လာခြင်းမှ မွေးဖွားလာတယ်။
• မိဇီခေတ်အထိ “いろは順” က ကျောင်း၊ ဥပဒေ၊ အဘိဓာန်တွေရဲ့ စံနစ်ဖြစ်ခဲ့တယ်။
• ယနေ့တိုင် ဥပဒေပြဌာန်းချက် နံပါတ်များ၊ ဂီတစိတ်ကူးယဉ်စတဲ့ နယ်ပယ်တွေမှာ တွေ့ရတယ်။
• ဘာသာလေ့လာသူတွေအတွက် 「いろは」 ဟာ ဂျပန်ဘာသာရဲ့ အမြစ်ကို ခံစားသွားစေတဲ့ ဝင်ပေါက်လှတစ်ခု ဖြစ်တယ်။

---

ရာသီလည်ပတ်သလို ဘာသာနှင့် ယဉ်ကျေးမှုလည်း အပေါ့အပေါ့ချိန်ချိန် အရွေ့ရှိနေတာပဲ။ ဒီနှစ် ရာသီညိုတစ်ခါမှာ 「いろは歌」 ကို တက်တက်ကြွကြွ မဟုတ်ပဲ ပေါ့ပေါ့ပါးပါးနဲ့ ဂျပန်ဘာသာနဲ့ ယဉ်ကျေးမှုကို အနားယူခံစားကြရအောင်။

---

စကားလုံးမှတ်စု（やさしい解説）

いろは順（いろはじゅん） | Iroha အစဉ်

「い・ろ・は・に・ほ・へ・と…」 အတိုင်း စာရင်း စီရန် အသုံးပြုသည့် အစဉ်။ ဟောင်းခေတ် အဘိဓာန်နှင့် စာရင်းများတွင် တွေ့ရတယ်။

五十音順（ごじゅうおんじゅん） | အသံ 50 အစဉ်

အသံထွက် “あ・い・う・え・お” အတိုင်း စီသည်။ ယနေ့ကျောင်းနှင့် အဘိဓာန်များ၏ စံဖြစ်သည်။

いろは歌（いろはうた） | Iroha uta

kana ၄၇ လုံးကို တစ်ကြိမ်စီ သုံးထားသည့် တိုတိုလေး ကဗျာ။ “無常”（အမြဲမတည်） ဆိုသည့် အတွေးကို ပေါ့ပါးသက်သာသော စကားလုံးများဖြင့် ပေးပို့သည်။

無常（むじょう） | အမြဲမတည်

“လောကီအရာအားလုံး ပြောင်းလဲနေတတ်” သော အမြင်။ ထိုကဲ့သို့ယုံကြည်ခြင်းမှ “ယခုခေတ်နှင့် ယခုအချိန်ကို တန်ဖိုးထား” သော သင်ခန်းစာသို့ ချိတ်ဆက်ပေးသည်။

大乗仏教（だいじょうぶっきょう） | မဟာယာန ဗုဒ္ဓဘာသာ

“လူများအားလုံးကို ကယ်တင်ခြင်း” ကို အလေးထားသော ဗုဒ္ဓဘာသာရပ်ဆိုင်ရာ ထုံးတမ်း။ ဂျပန်တွင် ပြန့်ကားလက်ခံခံရပြီး ယဉ်ကျေးမှုကို သက်ရောက်စေသည်။

調和（ちょうわ） | သဟဇာတ

လူလည်းကောင်း သဘာဝလည်းကောင်းနှင့် မငြိုးမနှစ် နှိုင်းယှဉ်ညှိနှိုင်းဖက်၍ ညီညွတ်မှုကို ရှာဖွေသော ဘဝနည်းလမ်း။ လက်ဖက်ရည်ပွဲနှင့် ဟိုက်ခူ စသည့် ယဉ်ကျေးမှုတွင် တွေ့နိုင်သည်။

---

Footnotes

1. အသံအမည် 「ハ・ニ・ホ・ヘ・ト・イ・ロ」 ကို ဂီတသီအိုရီတွင် ယနေ့တိုင် အသုံးပြုနေသည်။ နေ့စဉ်စကားပြောထဲတွင် “Do Re Mi” ဟာ ပိုလေ့လာကျကျ တွေ့ရတတ်သည်။ ↩